Mae pysgod yn pasio ar gyfer coredau ynni dŵr

Bydd angen cynllunio'r rhan fwyaf o goredau ynni dŵr sy'n dibynnu ar lif yr afon fel eu bod yn ei gwneud yn bosibl i bysgod a rhywogaethau dyfrol eraill fudo i fyny ac i lawr yr afon. Gellir cynnal mudo pysgod i fyny'r afon drwy adeiladu llwybr pysgod.

Gellir rhannu llwybrau pysgod yn ddau brif fath fel a ganlyn:

llwybr pysgod ffurfiol neu dechnegol
ramp osgoi neu lwybr pysgod annhechnegol

Beth yw'r gwahaniaeth rhwng ysgol bysgod ffurfiol a ramp osgoi?

Fel arfer, caiff llwybrau pysgod eu hadeiladu yn unol â safonau cynllunio hydrolig manwl sy'n darparu amodau llif penodol ar gyfer mudo pysgod. Cyfeirir atynt yn aml fel llwybrau pysgod technegol am y rheswm hwn, a dylent gael eu cynllunio gan beirianwyr amgylcheddol arbenigol. Mae'n ofynnol cael cymeradwyaeth ffurfiol gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar eu cyfer, ac mae'n debygol y bydd yn ofynnol eu darparu ar hyd llwybrau mudo eogiaid a brithyllod môr, neu lle mae'n bosibl y caiff mynediad ei wella yn y dyfodol fel rhan o gynllun adfer afon. Dylai datblygwyr gyfeirio at Fish Pass Manual Asiantaeth yr Amgylchedd am gynlluniau ar gyfer llwybrau pysgod ffurfiol.

Mae ramp osgoi'n disgrifio math annhechnegol o ysgol bysgod na fydd efallai'n ofynnol cael cymeradwyaeth ffurfiol ar ei gyfer. Er mai ei ddiben o hyd yw darparu llwybr pysgod dros rwystr yn yr afon, mae cynllun ramp osgoi yn tueddu i fod yn llai cymhleth nag ysgol bysgod ffurfiol, a gall hyd yn oed gwmpasu gwaith bach fel gwaith gosod rhag-fared neu ôl-osod trawstiau pren i wyneb cored er mwyn gwella amodau'r llif, yn hytrach nag adeiladu adeiledd llwybr pysgod cyfan. Bydd angen sicrhau o hyd bod ramp osgoi o safon a fydd yn ennyn cymeradwyaeth ein swyddog pysgodfeydd lleol.

Bydd ramp osgoi yn dal i fod yn ofynnol ar goredau ynni dŵr sydd y tu hwnt i derfynau llwybrau mudo eogiaid a brithyllod môr i fyny'r afon mewn achosion lle mae'n ofynnol darparu llwybr i fyny'r afon ar gyfer brithyllod a rhywogaethau eraill o bysgod brodorol. Mae'r safleoedd hyn yn tueddu i fod mewn afonydd a nentydd o ddalgylchoedd llai ar yr ucheldir, ac maent yn gyffredin ymhlith y rhan fwyaf o gynlluniau ynni dŵr â chwymp mawr ac ar raddfa fach sy’n dibynnu ar lif yr afon. Y math o ramp osgoi a ffefrir gennym ar gyfer coredau ynni dŵr yw'r cynllun â ramp lled-naturiol o gerrig y byddwn yn ei ddisgrifio ymhellach ymlaen yn yr adran hon. Dylid cynnwys cynllun y ramp osgoi yn y lluniadau peirianneg a gyflwynir wrth wneud cais am drwydded cronni dŵr, a chaiff ei asesu gan ein harbenigwyr pysgodfeydd yn ystod y broses o bennu trwyddedau.

Mae hefyd yn debygol y bydd angen darparu llwybr i fyny'r afon ar gyfer llyswennod yn y rhan fwyaf o goredau ynni dŵr. Mae gan lyswennod nodweddion mudo gwahanol i bysgod, ac mae'n bosibl na fydd yr amodau llif mewn llwybrau pysgod yn addas ar gyfer llyswennod. Yn yr achosion hyn, mae'n bosibl y bydd angen darparu llwybr ar wahân ar gyfer llyswennod. Trafodir cynlluniau ar gyfer llwybrau llyswennod ar ddiwedd yr adran hon.

Bydd angen darparu llwybr pysgod i lawr yr afon ymhob cored ynni dŵr. Dylid cyflawni hyn trwy ddefnyddio hollt â siâp petryal sy'n ei gwneud yn bosibl i'r llif isel gwarchodedig fynd drwyddi ac sy’n sicrhau bod pysgod yn rhydd i symud dros ran mewnlif gorlif â sgrin a rhan llif gweddilliol y gored dan amodau llif uchel, a dylid sicrhau bod plymbwll islaw'r ddwy ran hyn er mwyn diogelu pysgod rhag cael anaf corfforol a rhag mynd yn sownd ar y lan.

Ym mha sefyllfaoedd y bydd angen gosod ysgol bysgod neu ramp osgoi?

Mae'n debygol y bydd yn ofyniad gennym fod ysgol bysgod neu ramp osgoi yn cael ei adeiladu yn yr achosion canlynol:

Pan gaiff croniad dŵr newydd ei adeiladu
Pan gaiff croniad dŵr ei ailadeiladu neu ei adfer fel ei fod yn ymestyn dros fwy na hanner ei hyd gwreiddiol
Pan gaiff croniad dŵr presennol ei godi, neu ei addasu mewn unrhyw ffordd arall, neu pan fydd unrhyw rwystr arall i lwybr eogiaid neu frithyllod mudol, neu rywogaethau eraill o bysgod lleol, yn cael ei greu neu'n cynyddu

Efallai y bydd yn ofyniad gennym fod datblygwr yn ariannu gwelliannau i lwybr pysgod fel rhan o gynllun ar safle lle mae gwella llwybrau pysgod yn un o'r amcanion amgylcheddol lleol, a hynny er efallai na fydd cyflwyno'r cynllun ynni dŵr yn gwaethygu'r llwybr pysgod presennol.

Lle mae modd mynd heibio i adeiledd sydd eisoes yn yr afon (boed hwnnw'n adeiledd naturiol neu o law dyn), gall gostyngiad yn y llif drosto, yn sgil tynnu dŵr i gynhyrchu ynni, leihau effeithlonrwydd mudo pysgod, neu gyfyngu ar y cyfle i bysgod fynd heibio iddo. Mewn achosion o'r fath, mae'n bosibl y bydd angen addasu trefniadau'r tyniad dŵr er mwyn cynnal llifau digonol ar gyfer mudo pysgod. Fel arall, efallai y bydd angen gwneud addasiadau i'r adeileddau, fel gostwng, tynnu neu adeiladu rampiau osgoi, er mwyn cynnal y lefel weithredu bresennol.

Egwyddorion allweddol – gofynion ar gyfer llwybrau pysgod ffurfiol a rampiau osgoi

Dylech gysylltu â'ch swyddog pysgodfeydd CNC lleol i drafod gofynion ar gyfer ysgolion pysgod.
Dylech gynnwys cynlluniau ar gyfer ysgol bysgod dechnegol a ffurfiol os yw'ch cynllun arfaethedig wedi'i leoli ar ran o lwybr mudo hysbys ar gyfer eogiaid a brithyllod môr oni bai fod cynllun amgen wedi'i gytuno gan swyddogion pysgodfeydd CNC.
Dylech gynnwys cynlluniau ar gyfer ramp osgoi annhechnegol os na all eogiaid a brithyllod môr mudol gyrraedd y gored gronni ar gyfer eich cynllun, oni bai fod swyddogion pysgodfeydd CNC wedi'ch cynghori nad yw ysgol bysgod yn ofynnol.
Dylech gyfeirio at ddogfen Fish Pass Manual Asiantaeth yr Amgylchedd a chomisiynu peiriannydd amgylcheddol arbenigol i gynllunio'ch ysgol bysgod ffurfiol.
Dylech wneud cais cymeradwyo llwybr pysgod i CNC ar gyfer adeiladu ysgol bysgod ffurfiol.

Egwyddorion cynllunio cyffredinol ar gyfer rampiau osgoi i bysgod

Fel arfer, dylid sicrhau bod pen ysgol bysgod neu ramp osgoi ger all-lif yr hollt llif isel a'r gored llif gweddilliol. Dylai pen y ramp osgoi fod ar brif grib y gored a dylid sicrhau ei fod yn ganolig yn y brif sianel yn hytrach nag ar ran ymylol.

Yn Adran 8, ar Egwyddorion cynllunio ar gyfer coredau ynni dŵr, ar gyfer achosion lle bo'n ofynnol darparu llwybr pysgod, gwnaethom nodi y dylai gwaelod yr hollt llif isel ddisgyn ar ongl tuag at bwll uchaf yr ysgol. Mae'r ffaith fod y gwaelod ar ongl yn ei gwneud yn bosibl i ddŵr lifo trwy'r hollt ac i mewn i'r ysgol bysgod ar ffurf llen ymlynol lle mae'r llif sy'n arllwys o'r hollt mewn cysylltiad cyson â gwely'r sianel heb fod unrhyw fwlch aer oddi tani. Mae hyn yn darparu amodau hydrolig gwell i bysgod fel y gallant deithio i fyny'r afon yn erbyn cyfeiriad y llif. Mae'n rhaid i ddimensiynau'r hollt llif isel fod o faint sy'n sicrhau y cyflawnir y gyfradd llif isel gwarchodedig a bennir ar y drwydded tynnu dŵr.

Dylid cynllunio bod pen yr ysgol bysgod yn ei gwneud hi'n bosibl i ddŵr lifo trwy'r hollt llif isel yn rhwydd.

Dylai lled cyfunol y gored mewnlif a'r ysgol bysgod neu ramp osgoi fod o fewn lled naturiol sianel yr afon, a dylid osgoi unrhyw waith lledu'r sianel.

Llifau trwy ysgolion pysgod a rampiau osgoi

Yn achos ysgolion pysgod neu rampiau osgoi bach, bydd y llif isel gwarchodedig fel arfer yn darparu'r llif lleiaf sydd ei angen er mwyn i'r ysgol weithredu'n effeithiol, gyda llif ychwanegol yn mynd dros ran llif gweddilliol y gored. Mae'n bosibl y bydd angen cyfradd llif uwch ar gyfer ysgolion pysgod mwy. Yn achos o'r fath, caiff trothwy'r llif annibynnol ei gynyddu er mwyn cynnwys y llif isel gwarchodedig ynghyd â'r llif ar gyfer yr ysgol bysgod. Bydd cyfradd y llif yn ddibynnol ar fath a chynllun yr ysgol.

Dylid cydleoli all-lifau ysgolion pysgod gyda'r ffynhonnell fwyaf nesaf o lif dros y gored, fel rhan y llif gweddilliol, er mwyn cyflwyno'r swm mwyaf posibl o ddŵr ar gyfer atynnu pysgod ac i hwyluso mudo.

Egwyddorion allweddol – cynllunio ysgolion pysgod

Dylech leoli pen yr ysgol bysgod neu ramp osgoi fel ei fod yn derbyn yr all-lif o'r hollt llif isel ac o ran llif gweddilliol y gored.
Dylech sicrhau bod pen yr ysgol bysgod neu'r ramp osgoi wedi'i leoli ar brif grib y gored yn hytrach na'i fod yn cael ei gyflenwi gan sgil-lif ymylol.
Dylech sicrhau bod gwaelod yr hollt llif isel yn disgyn ar ongl tuag at yr ysgol bysgod neu ramp osgoi er mwyn gwella amodau'r llif ar gyfer mudo i fyny'r afon.
Dylech sicrhau nad yw'r llif yn ôl-gronni ym mhen yr ysgol bysgod ac yn cael effaith ar y gollyngiad trwy'r hollt llif isel gwarchodedig.
Dylech gynllunio'r ysgol bysgod neu ramp osgoi fel ei fod yn gorwedd o fewn lled naturiol y sianel.
Dylech sicrhau bod mynedfa i lawr yr afon yr ysgol bysgod neu'r ramp osgoi wedi'i chydleoli'n agos i'r llif gweddilliol er mwyn cyflwyno llif atynnu cryf i bysgod.
Dylech gysylltu â'n swyddogion pysgodfeydd os ydych o'r farn y gallai fod angen newid cynllun eich ramp osgoi i bysgod yn ystod y broses adeiladu.

Ramp osgoi lled-naturiol o gerrig

Y ramp cerrig yw'r cynllun a ffefrir gennym ar gyfer rampiau osgoi ar gyfer cynlluniau ynni dŵr ar raddfa fach. Mae hwn yn defnyddio cerrig naturiol i greu sianel sy'n codi'n raddol a fydd yn darparu'r amodau llif i hwyluso taith pysgod i fyny'r afon a dros brif adeiledd y gored. Bydd cynlluniau ar gyfer y math o rampiau osgoi sy'n defnyddio cerrig yn amrywio yn ôl y safle. Y brif egwyddor cynllunio yw y dylai efelychu'r math o nodwedd a geir yn naturiol, fel sianel greigiog, pwll gris neu sgwd, a'i fod yn debyg, yn ddelfrydol, i'r rheiny a geir mewn hydoedd afon cyfagos.

Er ei bod yn ymddangos bod rampiau o gerrig yn adeileddau syml, mae'n rhaid iddynt gael eu cynllunio'n ofalus er mwyn iddynt fod yn effeithiol.

Dylid gosod rampiau o gerrig ym mhrif sianel yr afon, y mae'n rhaid iddi fod yn sefydlog. Dylid adeiladu'r ramp gyda cherrig o faint addas fel y bydd yn parhau i fod yn sefydlog o dan amodau llif llifogydd ac yn cadw ei gynllun gwreiddiol. Dylai maint y cerrig fod yn gyson â'r rheiny a geir yn naturiol yn yr hyd afon lleol er mwyn osgoi rhwystrau a'i gwneud yn bosibl i'r broses trosglwyddo gwaddod barhau. Ni ddylid tynnu'r cerrig a ddefnyddir i greu'r ramp o'r afon, ei gwely na'i glannau.

Dylai fod gan y ramp siâp V llydan, bras a sianel llif isel ganolig ac amlwg. Dylid cynllunio'r sianel ganolig fel y ceir llif ffrydiol trwy fylchau rhydd sy'n cynnal dyfnder a chyflymderau yn y llif sy'n addas ar gyfer mudo pysgod o dan amodau llif isel. Dylid cynllunio'r sianel llif isel fel ei bod yn dilyn llwybr ystumiol i lawr y ramp a dylid osgoi creu sgydau unffurf a serth. Dylid cynllunio'r sianel ganolig fel ei bod yn trawsgludo'r llif isel gwarchodedig ar y gyfradd a amlinellir yn amodau’r drwydded tynnu dŵr.

Yn ddelfrydol, dylai fod gan rampiau o gerrig raddiant o 10% ar y mwyaf (sef llethr lle mae'r uchder yn codi gan uned fertigol fesul deg uned lorweddol). Gall hyn fod yn anodd ei gyflawni mewn nentydd serth sy'n gyffredin i lawer o safleoedd micro-hydro. Mewn achosion felly, gellir defnyddio ramp mwy serth sydd â graddiant tebyg i'r sianel gyfagos os yw'r adeiledd wedi'i gynllunio'n dda.

Dylid adeiladu'r ramp gan ddefnyddio cerrig sylfaen sydd wedi'u gosod yn gadarn bob hyn a hyn ar hyd y ramp ac ar ei ymylon. Gellir gosod cerrig sylfaen fel cerrig mawrion unigol neu fel rhes ar draws y ramp. Mae'r rhain yn ffurfio angorau pwysig er mwyn clymu gweddill adeiledd y ramp yn ei le. Dylid gosod amrediad o gerrig llai rhwng y cerrig sylfaen, yn ofalus, er mwyn ffurfio llethr y ramp ac adeiladu'r sianel llif isel. Mae'n hanfodol nad yw adeiledd y ramp yn gollwng a'i fod yn dal dŵr o fewn y sianel a grëwyd. Gellir cyflawni hyn drwy ddefnyddio ychydig o goncrit i gloi cerrig sylfaen yn eu lle a llenwi bylchau, er y bydd gosod deunydd naturiol mwy mân, fel graean a thywod, yn y pyllau a bylchau hefyd yn helpu i gyflawni hyn. Bydd ramp sy'n gollwng yn cynyddu'r tebygolrwydd o fethiant trwy bibellau, lle mae tryddiferiad dŵr trwy'r adeiledd yn golchi deunydd mân i ffwrdd, gan arwain at y posibilrwydd y bydd yn symud neu'n cwympo.

Yn ddelfrydol, dylid ffurfio rampiau o gerrig o gwmpas cyfres o risiau a phyllau bach am yn ail. Dylid sicrhau bod unrhyw risiau yn y ramp o gerrig yn mesur 200 mm ar y mwyaf.

Dylid cynllunio'r all-lif ar waelod y ramp i mewn i sianel yr afon fel ei fod yn gollwng trwy fwlch cyfyngedig. Effaith hyn yw crynhoi'r all-lif er mwyn cyflwyno llif atynnu cryf i bysgod.

Llun yn dangos y math o ramp osgoi sy'n defnyddio cerrig ar gynllun micro-hydro sy'n efelychu nodweddion pyllau gris cyfagos yn y sianel

Llun yn dangos ramp osgoi i bysgod sydd wedi'i greu o gerrig mawrion i efelychu sianel naturiol gyda grisiau a phyllau.

Egwyddorion allweddol – rampiau osgoi o gerrig

Dylech ddefnyddio cynllun ar gyfer ramp sydd wedi'i wneud o gerrig os yw'n ofynnol darparu ramp osgoi.
Dylech efelychu nodweddion pyllau gris a geir yn naturiol.
Dylech ddefnyddio cerrig naturiol i greu ramp (peidiwch â thynnu deunyddiau o wely na glannau'r afon).
Dylech sicrhau bod pen y ramp wedi'i leoli ger all-lif yr hollt llif isel a rhan llif gweddilliol y gored.
Dylech ddefnyddio cerrig sylfaen o faint priodol i sicrhau sefydlogrwydd o dan amodau llif llifogydd.
Dylech adeiladu'r ramp fel bod ganddo ongl gyffredinol o 10%, neu raddiant tebyg i'r sianel afon gyfagos.
Dylech adeiladu'r ramp fel bod ganddo drawstoriad siâp V llydan, bras, a sianel llif isel ganolig ystumiol
Dylech sicrhau nad yw'r ramp yn gollwng – defnyddiwch amrediad o gerrig o feintiau gwahanol, a llenwch fylchau gyda gwaddod mân i sicrhau bod y llif yn aros o fewn y sianel a grëir
Sicrhewch nad oes gan risiau'r ramp gwymp o fwy na 200 mm
Sicrhewch fod gwaelod yr hollt llif isel ar y gored yn disgyn ar ongl fel y crëir llen ymlynol
Dylid sicrhau nad oes cwymp o fwy na 150 mm rhwng gwaelod yr hollt llif isel a lefel y dŵr ar ben uchaf y ramp osgoi
Sicrhewch fod yr all-lif ar waelod y ramp yn gollwng trwy fwlch cul er mwy cynyddu cryfder y llif atynnu

Rhag-faredau

Defnyddir rhag-faredau mewn sefyllfaoedd lle mae angen codi'r lefelau dŵr wrth fynd i fyny'r afon yn yr afon islaw'r gored, i greu plymbwll, neu i wella'r amodau llif fel y gall pysgod fynd heibio i rwystr yn yr afon. Gellir adeiladu rhag-fared, neu sawl un ohonynt, drwy osod cerrig sylfaen ar draws gwely'r afon, ond dylid sicrhau bod sianel ganolig y gall y llif a gwaddod fynd drwyddi. Ni ddylid tynnu'r cerrig sylfaen a ddefnyddir ar gyfer y rhag-fared o'r afon, ei gwely, na'i glannau. Gellir hefyd osod un neu fwy o rag-faredau, fel trawstiau pren, ar ochr adeileddau concrit presennol sy'n wynebu i lawr yr afon er mwyn cynyddu dyfnder y dŵr ac i hwyluso mudo pysgod dros yr adeiledd.

Plymbyllau ar gyfer mudo pysgod i lawr yr afon

Dylid cynllunio coredau fel bod ganddynt blymbyllau sy'n ei gwneud yn bosibl i bysgod sy'n mudo i lawr yr afon fynd dros y gored a syrthio i mewn i ddyfnder o ddŵr sydd yn eu diogelu rhag anaf corfforol a rhag mynd yn sownd ar y lan.

Dylid sicrhau bod crib y gored yn rhydd rhag unrhyw ymwthiadau metel miniog neu goncrit, a bod ei hymylon yn llyfn neu wedi'u siamffro, er mwyn sicrhau bod pysgod yn rhydd i symud drosti yn ystod adegau o lif uwch. Dylai brig muriau cerrig neu goncrit o dan y sgrin mewnlif fod ar ongl, a dylid sicrhau eu bod mor gul â phosibl er mwyn lleihau'r risg eu bod yn achosi anafiadau corfforol i bysgod sy'n teithio dros y sgrin, ac i'w diogelu rhag mynd yn sownd ar y lan.

Dylai fod gan unrhyw blymbwll ddyfnder o 300 mm o leiaf. Dylai allanfa'r plymbwll fod yn hollt o tua'r un maint â hollt llif isel y brif gored, a dylai fod ganddi led o 150 mm a dyfnder o 50 mm o leiaf.

Yn ddelfrydol, dylid creu plymbyllau o ddeunyddiau naturiol, ac mae'n rhaid eu bod yn dal dŵr. Mae defnyddio cerrig mawrion i greu rhag-fared yn gweddu'n well i gynefin a golwg y sianel afon nag yw defnyddio adeiledd concrit ffurfiol sydd wedi'i gastio a'i atgyfnerthu. Bydd angen i gynllunwyr ystyried sut y ceir mynediad i'r gored er mwyn glanhau'r sgriniau gan y gall lleoli plymbwll i lawr yr afon o ran mewnlif y gored ei gwneud yn anodd cael mynediad i wneud gwaith cynnal a chadw arnynt. Bydd yn rhaid i unrhyw newidiadau arfaethedig i sianel neu wely'r afon, gan gynnwys symud deunyddiau naturiol i greu rhag-fared neu unrhyw waith peirianyddol arall yn yr afon, fod wedi'u dangos ar y lluniadau technegol ategol ar gyfer cais am drwydded.

Gall plymbyllau hefyd weithredu fel basnau llonyddu er mwyn lleihau egni'r llif i lawr yr afon o adeiledd ac i helpu i reoli erydu.

Dylid gosod llifddorau hefyd fel nad yw'r biblinell yn creu rhwystr yn y sianel i lawr yr afon o'r gored mewnlif, gan gyfyngu ar ryddid pysgod i deithio i lawr yr afon.

Llun yn dangos sut y defnyddiwyd cerrig mawrion i greu rhag-fared i ffurfio plymbwll i lawr yr afon o gored ynni dŵr

Egwyddorion allweddol – mudo pysgod i lawr yr afon a phlymbyllau

Sicrhewch fod plymbwll islaw unrhyw gored mewnlif.
Sicrhewch fod gan unrhyw blymbwll ddyfnder o 300 mm o leiaf.
Sicrhewch fod gan hollt all-lif plymbwll led o 150 mm a dyfnder o 50 mm o leiaf.
Dylech ddefnyddio cerrig mawrion i greu rhag-faredau er mwyn ffurfio plymbyllau.
Sicrhewch nad yw'r plymbwll yn gollwng ac y bydd bob amser yn dal dŵr.
Dylech gynnwys rhag-faredau yn eich lluniadau technegol.
Dylech osgoi gosod y llifddor yn y sianel i lawr yr afon o'r gored mewnlif.
Dylech osgoi arwynebau, plinthiau, neu rwystrau gwastad eraill yn yr afon yng nghynllun y gored a all gyfyngu ar ryddid pysgod i fudo i lawr yr afon.

Darllenwch am lwybro penstock ar gyfer cynllun ynni dŵr

Diweddarwyd ddiwethaf