Cysylltu Ein Tirweddau

Pam y thema hon?

Mae ecosystemau yn dod yn llai gwydn ac yn methu addasu cystal i heriau fel y newid yn yr hinsawdd. Golyga hyn nad ydynt mor dda am ddarparu'r buddion sy'n cyfrannu at gynnal iechyd a llesiant. Rhaid rheoli'r amgylchedd naturiol yn gynaliadwy a'i gydnabod am y buddion y mae’n eu darparu yn wyneb trefoli cynyddol, pwysau datblygu, adnoddau cyhoeddus cyfyngedig, a demograffeg sy’n newid.

Mae rhwydwaith thematig Cysylltu ein Tirweddau wedi archwilio dau linyn gwaith sylweddol a rhyng-gysylltiedig, sef gwrthdroi’r dirywiad mewn bioamrywiaeth drwy ddatblygu rhwydweithiau ecolegol ac ystyried sut a ble gall ein hasedau naturiol gael eu defnyddio i gyflenwi atebion ataliol, cost-effeithiol a hirdymor sy'n seiliedig ar natur i rai o'n hanghenion mwyaf cymhleth o ran llesiant cymdeithasol, economaidd a diwylliannol.

Trwy weithio mewn ffordd integredig i ddeall y ddau faes gwaith sylweddol hyn yn well a thrwy ymgysylltiad ystyrlon rhanddeiliaid ehangach, mae rhwydwaith thematig Cysylltu ein Tirweddau wedi nodi risgiau allweddol i wydnwch ecosystemau. Mae gwydnwch ecosystemau yn berthnasol i amrywiaeth, cyflwr, maint a chysylltedd, sydd oll yn cyfuno ac yn cyfrannu mewn ffyrdd amrywiol at iechyd a gallu i addasu cyffredinol unrhyw ecosystem benodol (ei gwydnwch).  Nodwyd mai’r risgiau allweddol i iechyd ein hecosystemau yw’r newid yn yr hinsawdd, colli a diraddio cynefinoedd, maethynnau gormodol a mathau eraill o lygredd, rhywogaethau estron goresgynnol, gorddefnydd, a defnydd anghynaladwy.

Sut olwg fyddai ar lwyddiant?

Beth yw'r camau nesaf?

Llun gan Rob Bacon

Gwelliant mewn gwydnwch ein hecosystemau ar draws Gwent

Camau gweithredu:

• Diogelu a gwella'n 'safleoedd gorau' (dynodiadau a nodwyd yn rhyngwladol, yn genedlaethol ac yn lleol) a rhwydweithiau cynefin craidd fel y nodwyd gan haenau cynefin ar wefan Lle  
  
  
• Cyfeirio at broffiliau tirwedd wrth gymryd camau i wella gwydnwch ecosystemau ucheldir a rhostir (cyfleoedd gofodol allweddol: Cymoedd y Dwyrain a Pharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog)
  
  
• Cyfeirio at broffiliau tirwedd wrth gymryd camau i wella gwydnwch ecosystemau coetir y tu allan i safleoedd dynodedig
  
  
• Cyfeirio at broffiliau tirwedd wrth gymryd camau i wella gwydnwch ein ecosystemau glaswelltir lled-naturiol y tu allan i safleoedd dynodedig (cyfleoedd gofodol allweddol: Cymoedd y Dwyrain, Gwastadeddau Gwent, Canol Sir Fynwy a Dyffryn Gwy)
  
  
• Cyfeirio at broffiliau tirwedd wrth gymryd camau i wella gwydnwch cynefinoedd arfordirol a morol (cyfleoedd gofodol allweddol: Gwastadeddau Gwent)
  
  
• Gwella hydreiddedd yr amgylchedd trefol drwy ddyraniad effeithiol o seilwaith gwyrdd, gan gynnwys y defnydd o Systemau Draenio Cynaliadwy Trefol a phlannu coed trefol
  
  
• Nodi a datrys camgysylltiadau yn y tarddiad ar ystadau’r sector cyhoeddus a thrydydd sector ac ystadau o dan berchnogaeth breifat neu sy'n cael eu rheoli’n breifat (gan gynnwys cymdeithasau tai) gyda ffocws ar atal cynefinoedd dŵr croyw rhag cael eu llygru, gan gynnwys nodi cyfleoedd i weithredu Systemau Draenio Cynaliadwy Trefol
  
  
• Cydnabod Safleoedd o Bwysigrwydd er Cadwraeth Natur a chynefinoedd a rhywogaethau a restrwyd yn Adran 7 yn briodol yn y broses gynllunio a rhoi i'r rheini a nodwyd yr amddiffyniad y maent ei angen i osgoi colledion mewn bioamrywiaeth a gwydnwch ecosystemau
  
  
• Datblygu ymyriadau cydweithredol ac ataliol effeithiol i leihau effaith ffactorau sy'n bygwth gwydnwch ein cynefinoedd a rhywogaethau allweddol, gan gynnwys y newid yn yr hinsawdd, colli a diraddio cynefinoedd, maethynnau gormodol a mathau eraill o lygredd, rhywogaethau estron goresgynnol, a gorddefnydd a defnydd anghynaliadwy
  
  
• Gweithio gyda thirfeddianwyr a rheolwyr i nodi lle gellid rheoli tir yn wahanol i wella bioamrywiaeth ac iechyd ein rhwydwaith o gynefinoedd craidd
  
  
• Cymell rheoli tir yn gynaliadwy, gan weithio gyda chysylltiadau cenedlaethol, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, i sicrhau bod cynlluniau cenedlaethol yn y dyfodol fel Brand Cymru a Pholisi Amaethyddol Cyffredin newydd yn cymell cyfleoedd seiliedig ar le ar gyfer gwella rhwydweithiau ecolegol a chyflenwi atebion sy'n seiliedig ar natur
  
  
• Archwilio'r gwaith o weithredu cynlluniau 'torri a chasglu' yn rhanbarthol er mwyn manteisio ar ddarbodion maint drwy gyfuno offer ac adnoddau casglu a gwaredu
  
  
• Treialu dull o fapio'r gadwyn gyflenwi yng Nghanol Sir Fynwy o'r maes i'r plât, gan weithio gyda chynhyrchwyr bwyd, proseswyr bwyd a grwpiau o ddefnyddwyr. Nodi ymyriadau a allai gymell cadwynau cyflenwi lleol a chynhyrchu bwyd yn gynaliadwy
  
  
• Lleihau pwysau ar ucheldiroedd gan ymddygiad gwrthgymdeithasol a defnydd anghyfreithiol oddi ar y ffyrdd, gan weithio gyda chymunedau a sefydliadau partner
  
  
• Defnyddio technoleg newydd i ddiweddaru arolygon Cam 1 o gynefinoedd o ran "cyflwr" y cynefin

Dealltwriaeth well o'r angen i ddiogelu a gwella rhwydweithiau o gynefinoedd craidd a chefnogi cysylltedd ecolegol ar a rhwng ein 'safleoedd gorau' ar draws Gwent

Camau gweithredu:

• Datblygu rhwydwaith thematig o ymarferwyr, ymchwilwyr, rhanddeiliaid allweddol ac asiantaethau perthnasol (a chymunedau lle bo hynny'n briodol) i ddatblygu dealltwriaeth gyffredin o sut a ble y gallwn wella iechyd ein hasedau naturiol i fwyafu'r buddion llesiant maent yn eu cyflenwi
  
  
• Archwilio dulliau o gynnwys cymunedau a/neu sectorau a fydd yn cael eu heffeithio fwyaf gan newidiadau yn y rhanbarth yn y dyfodol wrth ddatblygu eu gweledigaeth eu hun er mwyn gwella iechyd ein hasedau naturiol i fwyafu’r buddion llesiant maent yn eu cyflenwi
  
  
• Galluogi cyfleoedd ar gyfer dinasyddion i herio a chraffu cynnydd o ran camau gweithredu
  
  
• Darparu'r lefel o ymrwymiad, uchelgais ac arweinyddiaeth sydd ei hangen i sbarduno camau gweithredu o ran sut a ble y gallwn wella iechyd ein hasedau naturiol i fwyafu’r buddion llesiant maent yn eu cyflenwi
  
  
• Cydweithio i nodi cynlluniau, strategaethau a dulliau o gyflenwi gwasanaethau sydd angen eu newid er mwyn sbarduno ac ymgorffori'r gwaith o ddiogelu a gwella rhwydweithiau o gynefinoedd craidd
  
  
• Cydweithio i ddatblygu, poblogi a defnyddio setiau data cyffredin a fydd yn galluogi sefydliadau i ddefnyddio tystiolaeth sy'n berthnasol i wydnwch ein hecosystemau fel gwaelodlin
  
  
• Cydweithio i ddatblygu fframweithiau monitro a gwerthuso cyson sy'n mesur y newidiadau i bolisi ac ymarfer sy'n ymwneud â sut a ble y gallwn wella iechyd ein hasedau naturiol i fwyafu’r buddion llesiant maent yn eu cyflenwi
  
  
• Datblygu methodoleg gyffredin i nodi cyfleoedd ac asesu lle gall y gwaith o reoli ystâd y sector cyhoeddus wella iechyd ein hecosystemau a'r rhwydweithiau o gynefinoedd craidd sy'n eu cynnal
  
  
• Datblygu methodoleg gyffredin i nodi sut gall gwell arferion caffael ar y cyd yn y sector cyhoeddus wella iechyd ein rhwydweithiau ecolegol a'r buddion llesiant maent yn eu cyflenwi. Mae hyn yn cynnwys cymell rheoli tir yn gynaliadwy, gan ddysgu o gerdyn sgorio cytbwys Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (DEFRA) ar gyfer caffael yn y sector cyhoeddus
  
  
• Datblygu methodoleg ar gyfer yr holl gynlluniau rheoli sy'n benodol i safle er mwyn ystyried beth fydd effeithiau hirdymor y newid yn yr hinsawdd (fel y nodwyd gan fodelu rhagdybio'r hinsawdd yn dilyn senario allyriadau uchel) ar y cynefinoedd maent yn eu rheoli ac addasu cynlluniau yn unol â hynny
  
  
• Datblygu iaith gyffredin i wella dealltwriaeth a rennir o seilwaith gwyrdd

Cynyddu gallu sefydliadau ac unigolion, gan sicrhau bod ganddynt yr offer, sgiliau a chanllawiau sydd eu hangen arnynt i ddiogelu a gwella ein rhwydweithiau o gynefinoedd craidd ar draws Gwent

Camau gweithredu:

• Cydweithio i ddatblygu pecyn cymorth a chrynhoi arferion gorau, cyngor a chanllawiau sy'n nodi technegau rheoli tir a fydd yn gwella gwydnwch ecosystemau ein cynefinoedd eang allweddol a’u rhannu ar draws y sector cyhoeddus, y trydydd sector a’r sector preifat, fel y bo'n briodol
  
  
• Datblygu a chyflenwi hyfforddiant sgiliau ar gyfer bioamrywiaeth a rheoli tir yn gynaliadwy ar draws y sector cyhoeddus, y trydydd sector a’r sector preifat lle bo hynny'n briodol
  
  
• Cydweithio i nodi llifoedd ariannu a all alluogi gwaith seiliedig ar le i gyflenwi allbynnau sy'n gwella iechyd ein hardaloedd naturiol a'r buddion maent yn eu cyflenwi
  
  
• Cydweithio i ddatblygu Cynllun Gweithredu Adfer Natur yn dilyn cyhoeddiad Adroddiad Sefyllfa Byd Natur Gwent. Bydd y cynllun hwn yn nodi ymyriadau ar y cyd a fydd yn mynd i'r afael â sbardunau colli bioamrywiaeth ar draws y rhanbarth ac yn cael ei ddefnyddio i wneud y canlynol:
  
  
  • Sicrhau bod ymyriadau a nodwyd yn cael eu cydlynu’n dda rhwng asiantaethau a bod llwybrau llywodraethu ac atebolrwydd cryf yn eu lle
    
    
  • Sicrhau bod methodolegau cyffredin cytunedig yn gyfiawn yn gymdeithasol ac yn ystyried anghenion ychwanegol cymunedau dan anfantais a bregus
    
    
  • Nodi ble a sut gall cydweithredu rhanbarthol wella gwydnwch ecosystemau
    
    
  • Cyfrannu at ddatblygu sylfaen dystiolaeth gyffredin ar gyfer gwydnwch ecosystemau
    
    
  • Nodi mecanweithiau ar gyfer trefniadau gweithio mewn partneriaeth effeithiol ar raddfa fwy, lle bo angen hynny
    
    
  • Llywio arferion rheoli asedau, caffael a chynllunio ariannol yn y sector cyhoeddus
    
    
  • Archwilio ffyrdd newydd o weithio ac atgynhyrchu llwyddiant ar raddfa fwy
    
    
• Gweithio gyda sefydliadau trydydd sector sydd â diddordeb mewn rheoli tir er budd natur a phrofiad yn y maes hwn i ddatblygu cynllun lle bo ganddynt adnoddau i gynghori ar benderfyniadau rheoli tir sy'n deillio o gymunedau, gan gynnwys nodi cyfleoedd i ddatblygu rhwydweithiau o gynefinoedd craidd a chyflenwi buddion lluosog, gan ganolbwyntio i ddechrau ar dir a reolir yn gyhoeddus ar y raddfa leol gyda chynghorau cymuned a thref
  
  

Gyda phwy rydym wedi gweithio hyd yn hyn?

Ar gyfer y thema Cysylltu ein Tirweddau, gwnaethom ddechrau ystyried Gwent fel casgliad o dirweddau daearyddol nodweddiadol a rhyngysylltiol. Datblygwyd yr ymagwedd hon ar y cyd a rhanddeiliaid allweddol sydd â phrofiad sylweddol o edrych ar y rhanbarth yn y ffordd hon.

Ffurfiwyd paneli tirwedd gan arbenigwyr gofodol a thechnegol ym mhob ardal dirwedd a weithiodd ar y cyd i ystyried wyth ecosystem (cynefinoedd eang y DU), fel a ddiffiniwyd gan yr Asesiad Ecosystem Cenedlaethol a chaiff ei ddefnyddio yn yr Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol. Gwnaeth yr ymagwedd hon roi'r fframwaith i ni ar gyfer ystyried yr holl wybodaeth am adnoddau naturiol ar gyfer ecosystem neu gynefin eang ar y cyfan. 

Gwnaeth yr ymagwedd panel tirwedd ddefnyddio arbenigedd technegol a gofodol partneriaethau presennol yn y De-ddwyrain, gan gynnwys; Partneriaeth Grid Gwyrdd Gwent, Partneriaeth Gwent Fwyaf Gwydn (drwy'r Cynllun Gweithredu'r Sefyllfa Byd Natur ac Adfer Natur dros Gwent), y Bartneriaeth Lefelau Byw, Partneriaeth Uwchdiroedd Gwydn De-ddwyrain Cymru a Phartneriaeth Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol Dyffryn Gwy. 

Gwnaeth pob un o'r paneli weithio gyda'i gilydd i lunio set o broffiliau tirwedd, yr oedd eu diben i ystyried gwydnwch y cynefinoedd eang yn y De-ddwyrain a sut maent yn rhyngweithio ar raddfa dirwedd. Mae proffiliau o'r dirwedd yn "disgrifio'r adnoddau naturiol yn yr ardal" a dylid cyfeirio atynt a'u darllen ar y cyd a'r Datganiad Ardal hwn.

Roedd y proffiliau o'r dirwedd yn werthfawr wrth ffurfio'r sail am fwy o drafodaethau dan y thema Cysylltu ein Tirweddau, Gwent sy'n Barod am yr Hinsawdd ac Iach, Actif, Cysylltiedig, lle daethpwyd at gonsensws gweithredu ar y cyd.

Sut mae'r hyn rydym yn ei gynnig yn helpu i reoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy?

Bydd y canlyniadau dan bob un o'r pedair thema strategol yn cyflawni gweledigaeth y Datganiad Ardal ar gyfer y De-ddwyrain.  Er bod gan bob thema ei gweledigaeth ei hun ar gyfer y De-ddwyrain, mae pob rhan o'r un ymagwedd drosfwaol at gyflawni Rheoli Adnoddau Naturiol yn  Gynaliadwy ar waith.

Mae Datganiad Ardal y De-ddwyrain yn cynrychioli ffyrdd mwy cydweithredol, integredig a chynhwysol o weithio; mae'n cynrychioli'r gwaith rydym wedi'i wneud yn ardal Gwent dros y ddwy flynedd ddiwethaf i gryfhau'r ffyrdd rydym yn gweithio gyda'n gilydd yn wahanol; yn ein sefydliadau ein hunain ac fel partneriaid.

Yn y De-ddwyrain, aethom ati i lunio Datganiad Ardal sy'n llywio cynllunio mewnol ac allanol ar y raddfa briodol ac sy'n helpu rhanddeiliaid i ystyried ffyrdd o weithio gyda'i gilydd wrth wneud hynny. Mae'r broses Datganiad Ardal yn addasol a bydd yn helpu i archwilio a llunio ffyrdd uchelgeisiol o weithio.

Bydd rhwydweithiau a thema'n parhau i ganolbwyntio ar weithio gyda'n gilydd yn wahanol i feithrin gwydnwch ecosystem.  Bydd pob rhwydwaith yn gweithio gyda'i gilydd i ddatblygu sail dystiolaeth gyffredin yn ogystal â hwyluso ymyriadau ataliol dros dymor hwy.

Sut all pobl gymryd rhan?

Cysylltwch gyda ni os hoffech gymryd rhan mewn cyflwyno'r camau gweithredu a restrwyd yma, os hoffech gyfrannu at ddatblygu rhwydwaith a thema, neu rannu eich delweddau a'ch straeon eich hunain o sut rydych wedi gallu creu lleoedd gwell ar gyfer natur.

Mapiau o’r ardal

Sylwch nad yw ein mapiau’n hygyrch i bobl sy'n defnyddio darllenwyr sgrin a thechnoleg gynorthwyol o fathau eraill. Os oes angen y wybodaeth hon arnoch mewn fformat hygyrch, cysylltwch â ni.

Cynefinoedd eang – De Ddwyrain Cymru (PDF)

• Ffermdir caeedig
• y môr
• mynyddoedd
• gweundir
• rhos
• dŵr agored
• gwlyptiroedd 
• gorlifdiroedd
• glaswelltir lled-naturiol
• trefol
• coetiroedd

Ardaloedd gwarchodedig – Gogledd Cymru (PDF)

Map yn dangos ardaloedd o Ddynodiadau Statudol yng Ngogledd Ddwyrain Cymru:

• Gwarchodfeydd Natur Lleol
• Gwarchodfeydd Natur Cenedlaethol
• Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig
• Gwlyptiroedd o Bwysigrwydd Rhyngwladol
• Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig
• Ardaloedd Cadwraeth Arbennig
• Parc Cenedlaethol

Rowch adborth