Adferiad gwyrdd: cefnogi'r sector amgylcheddol yng Nghymru 2020

Ym mis Mai 2020, gwahoddodd Lesley Griffiths MS, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Syr David Henshaw, Cadeirydd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) i arwain grŵp gorchwyl a gorffen gyda’r bwriad o nodi blaenoriaethau i’w gweithredu mewn perthynas â Chynllun Adfer o Covid19 Llywodraeth Cymru.

Gofynnwyd i'r grŵp ddatblygu syniadau sy'n cysylltu gweithredu ar y newid yn yr hinsawdd â chreu swyddi, twf economaidd cynhwysol a theg, a blaenoriaethau datblygu eraill.

Cafodd y grŵp y dasg hefyd o ddatblygu cynllun a rennir i sefydlogi'r trydydd sector amgylcheddol, gan dynnu sylw at yr angen i gryfhau gwytnwch ariannol, llywodraethu ac ymgysylltu â'r gymuned.

Mae'r grŵp yn adrodd wrth fwrdd crwn rhanddeiliaid y Gweinidog, sy'n cynnwys uwch gynrychiolwyr o'r sectorau bwyd, ffermio a physgodfeydd ochr yn ochr â sefydliadau trydydd sector amgylcheddol a CNC.

Ceisiwyd cyfleoedd hefyd i greu'r cysylltiadau ar draws Portffolios Gweinidogol, gan gynnwys Grŵp Cynghori Arbenigol Covid-19 y Cwnsler Cyffredinol.

Aelodaeth grŵp gorchwyl a gorffen yr adferiad gwyrdd

O ystyried yr ymrwymiadau presennol ac aelodaeth unigolion mewn fforymau sefydledig eraill, estynnwyd gwahoddiadau i'r rhai sy'n cynrychioli sectorau eraill ar draws Cymru mewn ymdrech i ddenu lleisiau a chyfraniadau ychwanegol.

Yr aelodaeth:

• Justin Albert, Cyfarwyddwr Ymddiriedolaeth Genedlaethol Cymru
• Peter Davies, Cadeirydd Gweithredu Gwirfoddol Cyngor Cymru; Cadeirydd Grŵp Cynghori a Gweithredu Morol Cymru
• Sophie Howe, Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru
• Chris Johnes, Prif Weithredwr Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau Cymru
• Lesley Jones, Prif Weithredwr Cadwch Gymru’n Daclus
• Yr Athro Calvin Jones, Ysgol Fusnes Caerdydd, Prifysgol Caerdydd
• David Lea-Wilson, Cyfarwyddwr Halen Môn, Grŵp Coedwig Cymunedol LlPM
• Y Cynghorydd Andrew Morgan, Arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC), gyda chefnogaeth Tim Peppin, CLlLC
• Peter Perry, Prif Weithredwr Dŵr Cymru Welsh Water
• Sue Pritchard, Prif Weithredwr y Comisiwn Bwyd, Ffermio a Chefn Gwlad
• Vivienne Sugar, Cadeirydd Sefydliad Bevan
• Cathy Weatherup, Prif Swyddfa Feddygol, Llywodraeth Cymru

Mae aelodau'r grŵp hefyd wedi manteisio ar eu rhwydweithiau helaeth eu hunain i lywio'r gwaith:

• Mae Peter Davies wedi gweithio gyda Grŵp Cynghori a Gweithredu Morol Cymru
• Cysylltodd Chris Johnes ag aelodau o'r Rhwydwaith Sector Cymunedol, sy'n cynnwys sefydliadau cymunedol lleol ar draws Cymru, a cheisiodd syniadau am fentrau llawr gwlad lleol a allai helpu i symud ymlaen â'r adferiad gwyrdd.
• Mae Lesley Jones wedi gweithio gyda Grŵp Adferiad Gwyrdd, Cyswllt Amgylchedd Cymru a'r rhwydwaith ehangach o grwpiau’r trydydd sector amgylcheddol.
• Cynhaliodd Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru ddigwyddiad bord gron er mwyn dwyn ynghyd y grwpiau a'r rhwydweithiau sy'n canolbwyntio ar adferiad Covid-19.
• Mae CLlLC wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol i ddatblygu rhaglen o weithgaredd i gefnogi'r adferiad economaidd gan gynhyrchu buddion cymdeithasol ac amgylcheddol ar yr un pryd.
• Mae Howard Davies, aelod o Fwrdd CNC, wedi darparu mewnbwn penodol ac awgrymiadau llywio i ymgynghorwyr sy'n adrodd ar sefydlogi’r trydydd sector amgylcheddol.

Beth yw’r adferiad gwyrdd

Mae'r ymateb ar y cyd i bandemig Covid-19 yn cynrychioli cyfle unwaith mewn cenhedlaeth i ailosod ein gwerthoedd a'n blaenoriaethau unigol a chyfunol, gan eu hadlinio â'r rhai sy'n ofynnol er mwyn creu dyfodol mwy cynaliadwy.

Y consensws ledled Cymru, y DU, Ewrop a thu hwnt yw bod yn rhaid i’r adferiad o Covid-19 fynd i’r afael â natur sylfaenol ac argyfyngau’r hinsawdd. Mae'r galwadau ar i unigolion, busnesau, llywodraethau a sefydliadau byd-eang ailffocysu a chyflymu'r ymateb i'r pandemig ar hyd llwybr sy'n adfer natur yn ogystal â datgarboneiddio ein heconomi wedi bod yn cynyddu mewn cryfder.

Mae'r dull integredig hwn yn ystyried byd natur a’r hinsawdd gyda'i gilydd fel sylfaen adnewyddu ac adfywio economaidd, cymdeithasol a gwleidyddol yng Nghymru, gan adlewyrchu ffocws Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.

Er mwyn adlewyrchu'r persbectif eang, cytunodd y grŵp gorchwyl a gorffen ar ddiffiniad o adferiad gwyrdd sy'n berthnasol i'r ystod o ecosystemau ar y tir a’r môr gan gynnwys gweithredoedd ymarferol, wedi'u blaenoriaethu sy’n:

• lleihau allyriadau carbon ac yn cynyddu gwydnwch i effeithiau newid yn yr hinsawdd
• gwrthdroi'r dirywiad mewn bioamrywiaeth
• cysylltu pobl a byd natur
• mynd i'r afael â lefelau anghynaladwy o gynhyrchu a defnyddio trwy gadw adnoddau mewn defnydd cyhyd ag y bo modd, gan osgoi pob gwastraff a symud i ddewisiadau amgen mwy cynaliadwy

Wrth symud ymlaen â'r camau hyn, dylid targedu buddsoddiad er mwyn sicrhau:

• blaenoriaethu creu swyddi, datblygu sgiliau a marchnadoedd newydd
• bod grwpiau, cymunedau a lleoedd sydd fwyaf agored i niwed/sydd wedi cael eu taro galetaf yn cael eu blaenoriaethu er mwyn mynd i'r afael ag anghydraddoldebau ac anghyfiawnderau economaidd-gymdeithasol sylfaenol

Rhaid i'r cynllun adfer gyflawni pob un o'r chwe elfen hyn ar y cyd, nid un yn unig. Fodd bynnag, mae’r grŵp gorchwyl a gorffen yn cydnabod y gallai fod mwy o bwyslais ar rai elfennau o’u cymharu ag eraill a chytunwyd ar yr egwyddor o ‘beidio gwneud unrhyw niwed’, er enghraifft, ni ddylai gweithredu ar ddatgarboneiddio fod ar draul bioamrywiaeth.

Yr adroddiadau

Rhwng Mehefin a Hydref 2020, mae'r grŵp wedi cyfarfod yn rheolaidd i adolygu a thrafod cynigion, i brofi syniadau ac i rannu profiad a mewnwelediad.

Yn y cyfnodau diweddarach, ysgrifennodd aelodau'r grŵp grynodebau a naratifau thema yn adlewyrchu eu harbenigedd, mewnwelediad a’u safbwyntiau ac mae’r rhain wedi arwain at ddatblygu dau adroddiad sy'n nodi'r blaenoriaethau ar gyfer gweithredu ynghyd â'r camau nesaf.

Adroddiad rhif un – Grŵp gorchwyl a gorffen yr adferiad gwyrdd

Adroddiad gan y grŵp gorchwyl a gorffen dan arweiniad Syr David Henshaw.

Mae’r adroddiad yn nodi ystod o gamau ymarferol wedi’u blaenoriaethu, yn seiliedig ar ‘alwad am syniadau’, sy’n barod i’w dwyn ymlaen yn y tymor byr a’r tymor canolig ar raddfa Cymru gyfan, yn rhanbarthol ac yn lleol.

Er ei fod wedi'i fframio o fewn y cyd-destun polisi strategol cyfredol, mae'r adroddiad yn canolbwyntio ar gyflymu cyflymder y cyflawni ar lawr gwlad. Ni fydd gwelliannau cynyddol yn ddigon i gwrdd â graddfa her yr adferiad gwyrdd. Bydd arloesi a chreu partneriaethau newydd sy'n cefnogi newid trawsnewidiol yn hanfodol ac mae'r grŵp yn ymrwymo i yrru ymlaen y broses o gyflawni'r argymhellion a wnaed.

Adroddiad rhif dau – Adferiad gwyrdd: cefnogi'r sector amgylcheddol yng Nghymru

Adferiad Gwyrdd: cefnogi'r sector amgylcheddol yng Nghymru, Hydref 2020.

Mae'r adroddiad hwn yn canolbwyntio ar argymhellion ymchwil i lywio datblygiad cynllun er mwyn sefydlogi’r trydydd sector amgylcheddol. Mae ymgynghorydd annibynnol wedi ymgymryd â'r gwaith hwn, gan dynnu ar adolygiadau llenyddiaeth wrth ddesg, gweithdy, cyfweliadau wyneb yn wyneb ac arolwg ar-lein. Gan dynnu ar y ffynonellau gwybodaeth hyn, mae'r adroddiad yn asesu sefyllfa sefydliadau trydydd sector cyn Covid-19, trwy'r cyfnod ymateb yn ystod y cloi a golwg ymlaen trwy dymor yr Hydref hyd at Ionawr 2021.

Camau wedi’u blaenoriaethu ar gyfer yr adferiad gwyrdd

Derbyniwyd 182 o gyflwyniadau a galluogodd hyn y grŵp i flaenoriaethu'r camau canlynol:

• Lleihau allyriadau carbon a chynyddu gwydnwch i effeithiau newid yn yr hinsawdd
• Gwrthdroi'r dirywiad mewn bioamrywiaeth a chysylltu pobl a byd natur
• Cyfrannu at fynd i'r afael â lefelau anghynaladwy o gynhyrchu a defnyddio trwy gadw adnoddau mewn defnydd cyhyd ag y bo modd, osgoi pob gwastraff a symud i ddewisiadau amgen mwy cynaliadwy.
• Creu swyddi, datblygu sgiliau a marchnadoedd newydd
• Caiff grwpiau, cymunedau a lleoedd sydd fwyaf agored i niwed/sydd wedi cael eu taro galetaf eu blaenoriaethu er mwyn mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau a'r amddifadedd sylfaenol

Y camau nesaf

Mae aelodau'r grŵp gorchwyl a gorffen wedi ymrwymo i barhau i weithio gyda'i gilydd i ffurfio Partneriaeth Cyflenwi Adferiad Gwyrdd. Trwy gyfuno eu harweinyddiaeth dorfol, bydd y grŵp yn gyrru gweithredu yn ei flaen, gan ddefnyddio eu rhwydweithiau a'u hadnoddau er mwyn peri i bethau ddigwydd.

Bydd y grŵp gorchwyl a gorffen hefyd yn ymrwymo i weithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru a'r sector amgylcheddol ar weithredu'r argymhellion a wnaed yn yr ail adroddiad gyda'r bwriad o sefydlogi'r sector i’r dyfodol.