Mae cyfrif awyr yn datgelu niferoedd poblogaeth morloi cyfan Cymru

I ddathlu Wythnos Genedlaethol y Môr, mae CNC yn adrodd ar ganfyddiadau’r cyfrifiad awyr cyflawn cyntaf o forloi o amgylch arfordir Cymru gyfan.

Mae morloi yn halio ar greigiau a banciau tywod am rai oriau o gwmpas y llanw isel, ond maent wedi'u gwasgaru o amgylch yr arfordir ac ar ynysoedd y môr ac ynysoedd. 

Dros dridiau yn gynnar ym mis Awst y llynedd, cafodd holl arfordir Cymru a’r holl greigiau ac Ynysoedd alltraeth eu harolygu gan ddefnyddio awyrennau ysgafn. 

Tynnwyd lluniau a chyfrifwyd yr holl forloi a dynnwyd allan ar y lan, a chynyddwyd y cyfrif er mwyn amcangyfrif cyfanswm maint y boblogaeth.

Roedd yr arolwg yn rhan o astudiaeth ehangach o boblogaethau morloi yng Nghymru a de-orllewin Lloegr.

Comisiynodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC), Natural England a’r Cydbwyllgor Cadwraeth Natur (JNCC) yr Uned Ymchwil Mamaliaid Môr i gynnal yr arolwg, a gafodd ei gydgysylltu ag arolygon tebyg o’r Alban ac arfordir dwyreiniol Lloegr. 

Mae gan Gymru dair Ardal Cadwraeth Arbennig forol gyda phoblogaethau gwarchodedig o forloi llwyd yr Iwerydd, Halichoerus grypus, ac mae’r arolwg wedi darparu mwy o wybodaeth am y poblogaethau hyn.

Mae maint poblogaeth y morlo llwyd yng Nghymru fel arfer yn cael ei amcangyfrif o nifer y morloi bach sy’n cael eu geni yn yr hydref bob blwyddyn mewn cytrefi Cymreig. 

Ond y tu allan i'r tymor geni, mae morloi llwyd yn gwasgaru'n eang, yn aml yn teithio cannoedd o gilometrau i dreulio'r rhan fwyaf o'r flwyddyn mewn mannau bwydo pell. 

Er y gall rhai morloi llwyd symud allan o Gymru ar ôl cael lloi bach, credir bod morloi hefyd yn symud i ddyfroedd Cymru o fannau eraill. 

Cynhaliwyd yr arolwg hwn yn yr haf, cyn amser geni, i amcangyfrif faint o forloi oedd yn bwydo yn nyfroedd Cymru yn hytrach na dim ond y rhai a fagodd eu cywion mewn trefedigaethau Cymreig.

Dywedodd Dr Thomas Stringell, Cynghorydd Arbenigol Arweiniol ar rywogaethau morol yn CNC:

 “Mae morloi llwyd yn bresennol o amgylch arfordir Cymru trwy gydol y flwyddyn.

“Prin yw’r wybodaeth am boblogaeth y morloi llwyd mewn sawl rhan o Gymru, yn enwedig y tu allan i amser geni’r babanod. 

“Er bod gwybodaeth o gyfrifon lloi o rai o’r cytrefi bridio mwyaf yng Nghymru, prin yw’r wybodaeth am lawer o safleoedd glanio morloi yng Nghymru, heb unrhyw ddata ers y 1990au ar gyfer sawl un.

Er bod Morloi Llwyd i’w cael ledled Cymru a de-orllewin Lloegr, credir eu bod ond yn cyfrif am tua 4% o gyfanswm poblogaeth fridio’r DU, gyda’r Alban a dwyrain Lloegr yn fannau lle mae’r mamaliaid morol yn magu lloi bach.

Nid yw rhywogaeth arall o forloi, morlo’r harbwr (neu gyffredin), er gwaethaf ei henw i’w ganfod yn gyffredin yng Nghymru a de-orllewin Lloegr – dim ond un a welodd syrfewyr, yng Nghymru, yn ystod yr arolwg cyfan!

“Cyfrifodd yr arolwg o’r awyr 1313 o forloi llwyd mewn 58 o wahanol safleoedd cludo o amgylch Cymru. Cafwyd hyd i’r rhan fwyaf (70%) ar hyd arfordir Gogledd Cymru, a’r 30% arall wedi’u crynhoi ar hyd arfordir Sir Benfro. 

“Credwn mai dim ond tua 25% o forloi fydd yn cael eu tynnu allan ac ar gael i’w cyfri – gyda’r gweddill ar y môr. Felly, mae’r cyfrif yn cynrychioli cyfanswm poblogaeth o o leiaf 5300 o forloi llwyd.

“Mewn safleoedd cludo lle mae cyfrifon mis Awst blaenorol ar gael, er enghraifft yng Ngogledd Cymru, mae’r data’n awgrymu bod nifer y morloi llwyd yn yr ‘haf’ wedi cynyddu tua 65% dros yr 20 mlynedd diwethaf.”

“Mae’r canlyniadau o’r awyrluniau a’r cyfrifiadau nawr yn cael eu dadansoddi ymhellach gan arbenigwyr ar forloi ac rydyn ni’n obeithiol y bydd yn arwain at ddealltwriaeth well o lawer o’r boblogaeth o forloi sydd gennym ni yng Nghymru."

Dr Dave Thompson, biolegydd morloi yn yr Uned Ymchwil Mamaliaid Môr, Prifysgol St Andrews, a gynhaliodd yr arolygon a dywedodd:

“Mae arfordiroedd Cymru yn hynod o anodd eu harolygu am forloi ac nid ydynt fel arfer yn cael eu cynnwys yn ein harolygon awyr cenedlaethol rheolaidd, felly ychydig iawn o ddata hanesyddol o Gymru sydd ar gael. Bydd yr arolwg hwn yn ein helpu i greu darlun o helaethrwydd morloi ledled Cymru a de-orllewin Lloegr.”

“Bydd y data a’r wybodaeth hon yn hanfodol bwysig wrth i ni barhau i fonitro’r mamaliaid morol hyn yn y dyfodol.”

Y morloi llwyd yw’r mwyaf o’r ddwy rywogaeth o forloi yn y DU ac maent yn treulio’r rhan fwyaf o’u hamser allan ar y môr yn bwydo ar bysgod. Maent yn dychwelyd i’r tir i orffwys, bwrw blew a lloi ac yn aml i’w gweld wedi’u ‘tynu allan’ ar draethau creigiog a thywodlyd anghysbell. Mae morloi llwyd yn rhoi genedigaeth i loi blew gwyn yn yr hydref sy’n aros ar y tir nes eu bod wedi colli eu cotiau gwyn a threblu pwysau eu corff.